Formları indirin.pdf
Bu bölümde üzerinde çalışılacak davranışın belirlenmesi aşamasından başlayarak tüm süreç aşama aşama açıklanmıştır. Süreçte izlenen basamaklara aşağıda yer verilmiştir.
Şimdi formu doldurarak önce çocuğunuzun hangi problem davranışlarını değiştirmek istediğinizi listeleyin. Bunu yaparken problem davranışları, en öncelikli olarak ortadan kaldırılması gerekenden başlayarak önem sırasına göre yazmaya çalışın. Bu, çocuğunuzun problem davranışlarını en önce ortadan kaldırılması gereken yani en önemliden, en az önemliye göre sıralamanız demektir. Sonra öncelikli olarak belirlediğiniz problem davranışın tanımını gözlenebilir ve ölçülebilir şekilde yazın. Yazdığınız tanımı okuyun, eğer “Çocuğum ne yapıyor?” sorusunun yanıtını verebiliyorsanız, büyük olasılıkla tanımınızı okuyan herkes (örn., anne, baba, öğretmen, abla) çocuğun davranışının ne olduğunu anlayacaktır.
Davranışları ölçerek değiştirmek istediğiniz problem davranışı aşağıda sıralanan boyutlarıyla ortaya koyabiliriz:
Davranışın sıklığı belli bir gözlem aralığında (örn., yemek saati, öğretim sırası ya da parkta gezerken gibi belli bir zamanda) çocuğun hedef davranışı kaç kez sergilediğini gösterir. Sıklığı belirlemenin en kolay yolu, yanınıza bir kağıt kalem alarak çocuğunuz davranışı her sergilediğinde (davranışı her gördüğünüzde) kağıda bir artı (+) işareti koymaktır. Gözlem yaptığınız süre sonunda (örneğin yemek saati) kağıttaki + işaretlerini sayarak çocuğunuzun yemek saatinde kaç kez problem davranışı yaptığını belirleyebilirsiniz. Davranışın sıklığını belirlemek için Olay Kaydı Formu kullanabilirsiniz.
Davranışın süresi önemli ise (bir davranışın süresini artırmak ya da azaltmak istiyorsak), davranış her başladığında saatinize bakarak başlama zamanını, davranış bittiği anda yine saatinize bakarak davranışın bitiş zamanını kayıt ediniz. Böylece davranışın ne kadar süre devam ettiğini hesaplamak kolay olacaktır. Davranışın süresini kaydedeceğiniz zaman Süre Kaydı Formu’nu kullanabilirsiniz.
Bazen bir davranışın sıklığı ya da süresi değil, şiddetini azaltmak ya da şiddetini arttırmak isteyebilirsiniz. Ancak şiddeti ölçmek kolay değildir. Bu durumda, örneğin hedef davranış bağırma ise ve amacınız bağırma davranışının şiddetini azaltmak ise, bağırma davranışını çok yüksek (4), biraz yüksek (3) , yüksek (2) ve normal (1) olmak üzere dereceleyebilirsiniz. Böylece uygulama öncesinde çok yüksek (4) olduğunu belirlediğiniz davranışın uygulama süresinde azaldığını ve normal düzeye (1) geldiğini söyleyebilirsiniz.
Üzerinde çalışmayı planladığınız problem davranışı, uygulamaya başlamadan önce en az üç-dört gün gözlemleyiniz ve değerlendiriniz, topladığınız üç günlük verinin ortalamasını uygulama öncesi veri (başlama düzeyi verisi) kabul ediniz. Böylece davranışta çocuğun hasta olması, uykusuz ya da aç olması gibi nedenlere bağlı olarak ortaya çıkan değişiklikleri, bir başka deyişle davranışın yanlış ölçülmesini önlemiş olursunuz Tablo 8.3’te örnek problem davranışların sıklığı, süresi ve şiddetine ilişkin örnekler bulunmaktadır.
Bu bölümde problem davranışları azaltmak ya da kontrol etmek üzere sonuç temelli müdahaleler açıklanacaktır. Şimdiye değin, öncül temelli diyebileceğimiz ve çoğunlukla otizm spektrum bozukluğu olan çocukların nörolojik özelliklerinden (örn., duyusal yüklenme) ya da tanılama ölçütleri arasında yer alan yetersizliklerinden kaynaklandığı düşünülen (örn., rutinlerin bozulması) problem davranışlara yönelik pratik ve kolay uygulanabilir önleyici stratejiler açıklanmıştır. Ancak, bazı problem davranışlar ortamı / çevreyi, çocuğunuzun özellikleri ve gereksinimlerine göre düzenlemeniz ya da öncüllerde çok etkili olacağını düşündüğünüz değişiklikler yapmanıza olanak sağlayan stratejilerin kullanılmasıyla önlenemeyebilirler. Her türlü önleyici müdahaleyi yapmanıza karşın davranış sergilenmeye devam eder. Bu durumda problem davranışları, davranış sonucunu değiştirerek azaltabilir ya da kontrol edebilirsiniz. Bu bölümde ise, daha çok bir öğrenme yaşantısına bağlı olarak gelişen problem davranışların gerçekleşmesinden sonra kullanılan sonuç temelli uygulamalar açıklanmıştır. Aşağıda bu amaçla kullanabileceğiniz temel yöntemlere yer verilmiştir.
Ayrımlı pekiştirme kullanarak problem davranışları azaltmak bazı davranışlar için oldukça etkili ve çocuk için en az sınırlayıcı bir müdahale yöntemidir. Ortam ve öncüllerde yaptığınız düzenlemelere karşın problem davranış hala sergileniyorsa bu yöntemi kullanabilirsiniz. Ayrımlı pekiştirme üç farklı şekilde uygulanabilir:
Aşağıda bu ayrımlı pekiştirme uygulamalarının ana hatlarına ve özelliklerine ilişkin bilgilere yer verilmiştir.
Uyuşmayan / alternatif davranışın pekiştirilmesi, üzerinde çalışmak istediğiniz problem davranışla aynı amaca hizmet eden davranışın (alternatif davranış) ya da problem davranışla aynı zamanda sergilenmesi mümkün olmayan davranışın ödüllendirilmesi şeklinde uygulanır. Bu nedenle hedef davranış için bir alternatif / uyuşmayan davranış belirlemek uygulamanın ilk basamağını oluşturur.
Örneğin öğretim oturumunda “ayağa kalkmak” istenmeyen bir davranıştır. Bu davranış için uyuşmayan davranış “yerinde oturma”, alternatif davranış ise sıkıldığını / yardım istediğini “söz, işaret ya da resim göstererek belirtmesi” olabilir. Müdahale sırasında, çocuk alternatif / uyuşmayan davranışı her sergilediğinde güçlü bir pekiştireç ile ödüllendirilir, problem davranışı sergilediğinde görmezden gelinir. Benzer şekilde, çocuk ellerini sallayarak yinelenen bir davranış (problem davranış) sergilediğinde görmezden gelinir, pastel boyalarla boyama yaparken (uyuşmayan davranış) ödüllendirilir.
Bir başka çocuk masaya vurarak ve ağlayarak yiyecek istiyorsa (problem davranış) görmezden gelinir, yemek istediğini söyleyerek, işaret ederek ya da yiyecek resmi göstererek yiyecek istediğini ifade ettiğinde (alternatif davranış) ödüllendirilir. Bu yöntemin çocuk için yararı çocuğun sahip olduğu olumlu / istendik davranışları arttırması ve davranış dağarcığında olan ancak kullanmadığı davranışları kullanmasını sağlamadır. Alternatif davranış öğreterek problem davranışı azaltan bir örnek aşağıda sunulmuştur.
Örnekte de görüldüğü gibi problem davranışın yerine geçebilecek güçlü ve etkili olan alternatif davranış seçilmeli, bu davranış problem davranışın işlevini tam olarak görmelidir. Alternatif davranışlar daha sonra açıklanacak olan ayrımlı pekiştirme ve söndürme uygulamalarının birlikte kullanılması ile öğretilir.
Uyuşmayan / alternatif davranışların ayrımlı pekiştirilmesi uygulama basamakları şöyle özetlenebilir:
Uyuşmayan/alternatif davranışların ayrımlı pekiştirilmesi uygulamasını kullanacağınız zaman uygulamaya başlamadan önce yapmanız gerekenleri basamak basamak açıklayan kontrol listesini inceleyiniz. Uygulama sırasında da bu formda uygulamayı ne kadar doğru gerçekleştirdiğinizi görebilmek için kendinizi değerlendiriniz. Eğer yanıtlarınızın tümü “Evet” ise doğru uyguladığınızı düşünmelisiniz. Ancak bazı sorular için “Hayır” seçeneğini işaretlemişseniz; örneğin pekiştireç sunmayı unuttuysanız veya planladığınız sıklıkla sunmadıysanız gerektiğini uygulayamadıysanız Modül 7’ye tekrar dönünüz, pekiştireçler ve pekiştireç tarifeleri ile ilgili bölümü dikkatlice okuyunuz. Uyuşmayan/alternatif davranışların ayrımlı pekiştirilmesi uygulamasına ilişkin videoyu izlemenizi öneririz.
Azalan davranışın ayrımlı pekiştirilmesi problem davranışın yavaş yavaş azaltılmasını sağlayan bir müdahale yöntemidir. Bazı davranışlar az sayıda sergilendiğinde problem olmayabilir; ancak fazla sayıda, sık sık sergilendiğinde problem davranışa dönüşebilir.
Çocuğun soru sorması istendik bir davranıştır, ancak derste 30 kez soru soruyorsa, ya da evde bir saat içinde 30 kez “Parka gidecek miyiz?” sorusunu soruyorsa, olumlu davranış problem davranışa dönüşebilir. Bu davranış çocuk ve diğerleri için tehlikeli ve rahatsız edici değilse, azalan davranışın pekiştirilmesi uygulamasını kullanabilirsiniz. Uygulamanın ilk aşaması, davranışın belli bir sürede sergilenme sayısını belirlemektir. Örneğin, Serap 45 dakikalık matematik dersinde 21 kez yerinden kalkarak öğretmenine defterini gösterir ve “Olmuş mu öğretmenim?” der. Ali, acıkmadığı halde saat 10.30-12.00 arasında 18 kez “Yemek ver.” der. Kerem, akşam üstü 16.00-17.00 arasında 27 kez “Parka gidelim mi?” sorusunu sormuştur. Her üç davranış da az sergilenirse problem yaratmamakta, hatta istendik davranışlar olarak kabul edilmektedir. Ancak çok fazla sergilendiğinde diğerleri için rahatsız edici davranışa dönüşmektedir, bu nedenle üç davranışın da kabul edilir düzeyde sergilenmesi gereklidir.
Davranışların kabul edilebilir düzeyi anne-baba ya da eğitimci tarafından belirlenir. Yukarıda yer verilen örneklerde de davranışın azaltılması için hedefledikleri miktarı şöyle belirlenmiştir:
İlk aşamada;
İkinci aşamada ilgili yetişkinler, davranışların sınırını düşürürler ve:
Çocuklar bu aşamada başarılı olurlarsa, başka bir ifadeyle bu ölçütler arka arkaya üç gün karşılanırsa, ölçüt (belli bir sürede sergilenecek davranış sayısını) tekrar daha azaltılır. Bu süreç çocukların davranışları Serap için 3, Ali için 2 ve Kerem için 5 olana kadar devam eder. Azaltılmak istenen davranış için bu uygulama uygulanırken çocuk farklı başka problem davranışlar sergilerse bu problem davranışlar için de uygun sistematik uygulama gerçekleştirilmelidir.
Azalan davranışların ayrımlı pekiştirilmesi uygulama basamakları şöyle özetlenebilir:
Azalan davranışların ayrımlı pekiştirilmesi uygulamasını kullanacağınız zaman uygulamaya başlamadan önce yapmanız gerekenleri basamak basamak açıklayan kontrol listesini inceleyiniz. Uygulama sırasında da bu formda uygulamayı ne kadar doğru gerçekleştirdiğinizi görebilmek için kendinizi değerlendiriniz. Eğer yanıtlarınızın tümü “Evet” ise doğru uyguladığınızı düşünmelisiniz. Ancak bazı sorular için hayır seçeneğini işaretlemişseniz; örneğin veri toplama basamağını doğru uygulayamadığınızı gördüyseniz Modül 6’ya tekrar dönünüz, veri toplamayla ilgili bölümü dikkatlice okuyunuz. Azalan davranışların ayrımlı pekiştirilmesi uygulamasına ilişkin videoyu izlemenizi öneririz.
Ayrımlı pekiştirme uygulaması kategorisinde yer alan üçüncü müdahale yöntemidir. Sıfır sayıda sergilenen davranışın ödüllendirilmesi olarak da adlandırılır. Çocuğun belirlenen bir süre içinde problem davranışı hiç sergilememesinin (sıfır sayıda sergilemesi) pekiştirilip bir kez bile sergilenme pekiştirilmemesidir.
Ortalama her 10 dakikada bir elini ısıran çocuk önce birkaç dakikadan başlayan, daha sonra artırılan sürelerde elini hiç ısırmazsa güçlü bir pekiştireçle pekiştirilir. Örneğin, 15 dakikalık öğretim oturumunda 9 kez yerinden kalkan Zeynep’in bu davranışı öğrenmesini engellemekte, dikkatini öğretim materyaline vermesini zorlaştırmaktadır.
Bu nedenle, anne ya da öğretmen Zeynep’in 15 dakika içinde hiç ayağa kalkmamasını, bir başka deyişle öğretim sırasında oturmasını amaçlayarak aşağıdaki planı uygulamayı benimsemiştir:
Diğer davranışların ayrımlı pekiştirilmesi uygulama basamakları şöyle özetlenebilir:
Diğer davranışların ayrımlı pekiştirilmesi uygulamasını kullanacağınız zaman uygulamaya başlamadan önce yapmanız gerekenleri basamak basamak açıklayan kontrol listesini inceleyiniz. Uygulama sırasında da bu formda uygulamayı ne kadar doğru gerçekleştirdiğinizi görebilmek için kendinizi değerlendiriniz. Eğer yanıtlarınızın tümü “Evet” ise doğru uyguladığınızı düşünmelisiniz. Ancak bazı sorular için “Hayır” seçeneğini işaretlemişseniz; örneğin hedef davranış belirleme basamağını doğru uygulayamadığınızı gördüyseniz Modül 6’ya tekrar dönünüz, hedef davranış belirleme ve tanımlamayla ilgili bölümü dikkatlice okuyunuz. Diğer davranışların ayrımlı pekiştirilmesi uygulamasına ilişkin videoyu izlemenizi öneririz.
Problem davranışı görmezden gelme olarak da isimlendirebileceğimiz bu müdahale yöntemi, çocuğun problem davranışı sergileyerek edindiği pekiştirecin (örn., anne baba / öğretmen / akran dikkati) geri çekilmesidir. Diğer bir deyişle, problem davranışa neden olan, bu davranışın tekrar sergilenmesine yol açan pekiştireçlerin geri çekilmesidir.
Söndürme uygulaması ÖDS analizi sonucunda problem davranışın dikkat elde etmeye ya da duyusal girdi elde etmeye yönelik olarak gerçekleştirildiği durumlarda söz konusu pekiştirecin geri çekilmesi esasına bağlı olarak uygulanır. Çünkü, çocuk problem davranışı ile diğerlerinin dikkatini çeker, yetişkinin bu davranışa dikkatini vermesi ile davranış kalıcı hale gelir. Bu nedenle yetişkinin bu problem davranışa dikkatini vermediği zaman davranışın sönmesi, ortadan kalkması beklenir. Ancak söndürme uygulaması her zaman pekiştirme eşliğinde kullanılmalıdır. Söndürme uygulaması kullanılırken aynı zamanda uyuşmayan / alternatif davranışların ayrımlı pekiştirilmesi, azalan davranışların ayrımlı pekiştirilmesi ve diğer davranışların ayrımlı pekiştirilmesi uygulamaları da uygulanılabilir.
Yöntemin kullanılması için önce hedef davranış objektif olarak tanımlanır, davranışın amacı (işlevi) belirlenir. Bu aşamada davranışın sürdürülmesinin nedeninin diğerinin dikkatini çekmek olduğundan emin olmamız gerekiyor. Daha sonra çocuğun problem davranışı sergilediği her seferinde, anne ya da baba davranışa / çocuğa dikkatini vermez, bir başka şeyle uğraşarak davranışı görmezden gelir. Problem davranış görmezden gelinirken, problem davranış için alternatif / uyuşmayan olan davranışlar yetişkin tarafından pekiştirilir. Dolayısıyla yöntemi kısaca “olumsuz / problem davranış görülmez, pekiştirilmez, olumlu ve istendik davranış (uyuşmayan ya da alternatif davranış) anne-babanın dikkatini yöneltmesiyle pekiştirilir” olarak açıklayabiliriz.
Davranışı incelersek Ayşe’nin annesi Kiraz Hanım mutfakta iş yapmak üzere Ayşe’yi oyuncaklarıyla yalnız bıraktığında (öncüller) Ayşe’nin ağladığını, mutfak malzemelerini tezgahtan yere attığını ve annesini yumrukladığını (davranış) ve bu durum karşısında annesinin onu kucağına alarak sakinleştirdiğini (sonuç) görürüz. Ayşe her gün ağlayarak, tepinerek ve annesini yumruklayarak onun dikkatini çekmekte, annesi de her işi bırakarak onunla ilgilenmektedir (annenin dikkati: pekiştireç). Dolayısıyla Ayşe’nin problem davranışı annenin ilgisi ile ödüllendirilmektedir.
Bu durumda annenin davranışını değiştirerek, Ayşe ağladığı ve tepindiği zaman ilgilenmemesini (örn., bulaşık yıkaması, yatakları toplaması, yemek yapmasını) sağlayarak bu davranışı kontrol edebiliriz. Ancak Ayşe’nin uygun davranışlarının artması için başlangıçta Kiraz Hanım ilgisini çok kısa süreler ile Ayşe’den uzaklaştırmalı ve bu süre sonunda Ayşe problem davranışları göstermediğinde yoğun bir şekilde ona ilgi göstermelidir (pekiştireç). Böylece Ayşe problem davranış sergilendiğinde annenin dikkati ile pekiştirilmediğini ancak problem davranış sergilemediği zaman annenin ilgisiyle karşılaştığını gördükçe bir süre sonra problem davranıştan vazgeçecek, davranışın görülme sıklığı azalacaktır.
Söndürme uygulaması uygulama basamakları şöyle özetlenebilir:
Söndürme uygulamasını kullanacağınız zaman uygulamaya başlamadan önce yapmanız gerekenleri basamak basamak açıklayan kontrol listesini inceleyiniz. Uygulama sırasında da bu formda uygulamayı ne kadar doğru gerçekleştirdiğinizi görebilmek için kendinizi değerlendiriniz. Eğer yanıtlarınızın tümü “Evet” ise doğru uyguladığınızı düşünmelisiniz. Ancak bazı sorular için “Hayır” seçeneğini işaretlemişseniz; örneğin hedef davranış belirleme basamağını doğru uygulayamadığınızı gördüyseniz Modül 6’ya tekrar dönünüz, hedef davranış belirleme ve tanımlamayla ilgili bölümü dikkatlice okuyunuz. Diğer davranışların ayrımlı pekiştirilmesi uygulamasına ilişkin videoyu izlemenizi öneririz.
Tepkiyi kesme ve yeniden yönlendirme (TKYY) uygulaması özellikle otizm spektrum bozukluğu olan çocuklarda görülen tekrarlanan, basmakalıp kendini uyarıcı ya da kendine zarar verici olan engelleyici davranışlara müdahalede kullanılan bilimsel dayanaklı bir uygulamadır.
Dolayısıyla, araştırmacılar tepkiyi kesme (TK) uygulamasına yeniden yönlendirme (YY) uygulamasını da ekleyerek yaptıkları araştırmalar sonucunda bu uygulamayı önermişlerdir. Ayrıca, TKYY uygulamasını yalnızca TK uygulamasıyla karşılaştırılan araştırmalarda TKYY uygulamasının daha etkili olduğu, çocukların bir davranışları azalırken farklı problem davranışlar edinmedikleri görülmüştür.
Genellikle TKYY uygulamasında önce problem davranışın işlevini belirlemek üzere değerlendirmeler yapılır. Modülün önceki sayfalarında problem davranışların dikkat elde etme, nesne elde etme, kaçma ya da duyusal uyaran elde etme işlevlerinin olduğunu ve çocuğun bu dört durumdan birisini ya da birkaçını elde etmek üzere problem davranış sergilediğini açıklamıştık. Çocuğun problem davranışı sergilemesinin ardından, bu davranışın sergilenmediği (gözlenmediği) bir ortamdaki bir görevi yapması için yeniden yönlendirilmesidir.
TKYY uygulaması özellikle çocuğun çevresinde başka kişilerin olmadığı ortamlarda, farklı ortamlarda ve farklı görevler verildiğinde gerçekleşen kemikleşmiş engelleyici davranışlara müdahalede kullanılmaktadır. Özellikle duyusal uyaranlar elde etmek üzere gerçekleştirilen davranışlara müdahalede etkilidir. Bildiğiniz gibi, bu tür davranışlar başkalarının ilgisini elde etmek ya da nesne elde etmek üzere gerçekleştirilmemektedir. Dolayısıyla, kontrol dışarıdan sağlanamadığı için (örn., anne-babanın ilgisini kesmesi, problem davranışla çocuğun elde ettiği nesneyi elde etmesini önleme) bu tür davranışlara müdahale etmek de daha zordur.
TKYY uygulamasının genellikle şu davranışlara müdahalede etkili olarak kullanıldığı ifade edilmektedir:
TKYY kapsamında yukarıda sıralanan davranışlara şu alternatifler belirlenebilir:
TKYY uygulaması iki temel aşamadan oluşur:
Tepkiyi kesme (TK) aşamasında anne-babanın ya da öğretmenin çocuğun yukarıda tanımladığımız engelleyici olan problem davranışı sergilemesini durdurur. Bunu genellikle fiziksel olarak (örn., ağzına yenilmeyecek bir nesne götürme davranışına müdahale edecekse çocuğun o nesneyi ağzına götürmemesi ya da götürmüş ise çıkarması için koluna fiziksel olarak müdahale eder) ya da sözel olarak (örn., ağzına yenilmeyecek bir nesne götürme davranışına müdahale edecekse ağzından çıkarması için uyarır) gerçekleştirir.
Yeniden yönlendirme (YY) aşamasında ise, çocuğa olumlu bir davranış, yani alternatif bir davranış, sergilemesi için ipucu (genellikle) sunar.
Örnekte olduğu gibi, öğretmen Ahmet’in engelleyici kendini uyarıcı davranışına alternatif bir olumlu davranış belirlemiş ve Ahmet kendini uyarıcı davranış sergiledikçe durması için yönerge sunmuş (gerektiğinde fiziksel olarak da durdurabilirdi) ardından bu davranış yerine sergilemesini hedeflediği davranış için ise ipucu sunmuştur. Örnekte öğretmenin sözel ipucu sunduğu görülmektedir. Gerektiğinde diğer ipuçlarından birisi de sunulabilirdi.
TKYY uygulaması çocuğun bulunduğu hemen tüm ortamlarda, çocukla ilgilenen herkes tarafından kullanılabilir. Uygulama sırasında YY aşamasında ipucu ve pekiştireç kullanımına yer verilmelidir.
TKYY uygulamasını uygulayabilmek üzere daha önce de ifade edildiği gibi problem davranışın işlevi belirlenmeli ve aynı zamanda problem davranışın yerine kazandırılması hedeflenen benzer işlevli olumlu davranış için mümkün olan durumlarda çocuğa seçim yaptırılmalıdır. Şöyle ki, örneğin yukarıdaki örnek olayda açıklandığı gibi kendini uyarıcı davranış yerine ellerini meşgul etme öğretilecekse bunun için oyun hamuru, lastik top, dokunmaktan hoşlandığı bir kumaş ve dokunmaktan hoşlandığı yüzeyi pütürlü bir platform kullanmayı düşünebilirsiniz. Sistematik olarak etkili pekiştireci belirleme sürecinde olduğu gibi çocuk için bu sefer de öncelikle tercih ettiği ya da daha uzun süre meşgul olduğu uyaranları belirlemek gerekir. Bunun için bu uyaranları çocuğun önüne yerleştirerek denemeler düzenleyebilirsiniz. Çocuk bu denemeler sırasında hangisini önce aldıysa, hangisiyle daha uzun süre oynadıysa öğretim sırasında öncelikle bunlarla elini meşgul etmesi için YY yapabilirsiniz. Bu amaçla Modül 7’de yer alan etkili pekiştireç belirleme ve Modül 14’te yer alan seçim yapma ve tercih bildirme konularını yeniden incelemenizi öneririz.
TKYY uygulaması uygulama basamakları şöyle özetlenebilir:
TKYY uygulamasını kullanacağınız zaman uygulamaya başlamadan önce yapmanız gerekenleri basamak basamak açıklayan kontrol listesini inceleyiniz. Uygulama sırasında da bu formda uygulamayı ne kadar doğru gerçekleştirdiğinizi görebilmek için kendinizi değerlendiriniz. Eğer yanıtlarınızın tümü “Evet” ise doğru uyguladığınızı düşünmelisiniz. Ancak bazı sorular için “Hayır” seçeneğini işaretlemişseniz; örneğin hedef davranış belirleme basamağını doğru uygulayamadığınızı gördüyseniz Modül 6’ya tekrar dönünüz, hedef davranış belirleme ve tanımlamayla ilgili bölümü dikkatlice okuyunuz. TKYY uygulamasına ilişkin videoyu izlemenizi öneririz.